Biblioteka w Straszydlu 27 .07.2022 w Kaskadzie Solankowej w Sołonce zorganizowała dla seniorów prelekcję , która poprowadził Antoni Sikora historyk, muzealnik i regionalista. Bardzo dziękujemy p. Sikorze za ciekawą prezentacje multimedialną uzupełnioną małą wystawką eksponatów.
Sól jest niezbędnym minerałem , potrzebnym człowiekowi do życia. Jej zapotrzebowanie w naszych gospodarstwach domowych jest raczej małe – określane jako „szczypta soli”. Zarówno nadmiar jak i niedobór soli w organizmie jest szkodliwy, wręcz niebezpieczny.
Z wyjątkiem Antarktydy , sól występuje w dużej ilości na wszystkich kontynentach w postaci płynnej jako solanka i stałej jako osad. Być może zadajemy sobie pytania ; skąd wzięła się sól solankowa w Sołonce ?, jakie są świadectwa eksploatacji soli w bardzo odległych czasach epoki neolitycznej i brązu ?, kto według istniejących źródeł jako pierwszy zajmował się warzeniem soli w Sołonce ?. Na te i inne pytania znajdziemy odpowiedź w takich dziedzinach nauki jak: geologia, archeologia i historia. Życie na Ziemi to ciągły proces przetwarzania materii i zachodzących reakcji chemicznych. Tworzenie się soli kamiennej np. w okolicach Kłodawy sięga blisko 300 milionów lat. Znacznie później tworzyła się sól kamienna w rejonach karpackich jak Wieliczka , Bochnia i w postaci solankowej jak w Sołonce , Tyrawie Solnej k. Sanoka. Okres ten w geologii nazywany jest mioceński i trwał w przedziale czasowym 25 – 3 milionów lat temu. Przez wiele milionów lat na wskutek bardzo aktywnych ruchów tektonicznych i zmian klimatu kształtowały się kontynenty na Ziemi. W okresie mioceńskim tworzyły się pasma górskie i morza śródlądowe, które później wysychały, pozostawiając pokłady soli. O tym, że na terenie Sołonki i jej okolic istniało kiedyś morze świadczą nie tylko źródła solankowe ale również liczne znaleziska skamielin ryb i innych „żyjątek” morskich, które można zobaczyć w Izbie Regionalnej w Sołonce. Na terenie obecnej tężni solankowej w Sołonce nie były robione profesjonalne i kompleksowe badania naukowe, dlatego brakuje precyzyjnej wiedzy na temat warzelnictwa w czasach prehistorycznych. We wspomnianej już Izbie Regionalnej w Sołonce znajduje się fragment naczynia warzelniczego z Tyrawy Solnej badany metodą radiowęglową przez Instytut w Poznaniu a datowany okres eksponatu to 1800-1000 lat p.n.e. Niemal identyczne fragmenty naczyń zasobowych – znajdują się również w Izbie Regionalnej a zostały znalezione na terenie Grodziska w Lubeni. Oficjalne źródła historyczne, które zachowały się do dziś jak „ Spis poborowy ziemi przemyskiej” informują nas, że w roku 1589 właścicielem Sołonki był bogaty szlachcic Mikołaj Spytko Ligęza. Ze zbliżonego okresu pochodzą drewniane konstrukcje warzelni wydobyte ze studni które można obejrzeć w Izbie Regionalnej w Sołonce . Zespół prof. Marka Krąpca z Akademi Górniczo-Hutniczej w Krakowie metodą dendrochronologiczną ustalił pochodzenie drewna na rok 1596. Tygiel historycznych wydarzeń sprawił, że warzelnia soli w Sołonce została zniszczona przez najazdy tatarskie w 1624 roku. Nie było woli kolejnych właścicieli Sołonki aby ją odbudować a w okresie zaborów austriackich wręcz zakazane ze względu na duże zużycie drewna opałowego w procesie warzenia. Tradycyjnie i często z konieczności lokalni mieszkańcy czerpali słoną wodę i dbali o należyte utrzymanie źródła jeszcze do czasów międzywojennych. Zasypane i niemal zapomniane miejsce „słonej wody” z początkiem XXI wieku przeżyło swój renesans. Powstała tężnia solankowa o znaczeniu turystycznym, historycznym i uzdrowiskowym. To urokliwe miejsce z czasem staje się coraz bardziej popularne i licznie odwiedzane w sezonie letnim.
Opracował Antoni Sikora
